امروزه ویتامین D به یک موضوع بسیار داغ تبدیل شده است. ممکن است شما به تازگی پی برده باشید که دچار کمبود ویتامین D هستید یا کسی را می‌شناسید که این کمبود را دارد. برای خیلی از افراد این موضوع شوک برانگیز است، زیرا قبلاً هیچ وقت مشکلی در این زمینه نداشته‌اند و در حال حاضر هم فکر می‌کنند چیزی در زندگی آنها عوض نشده است که بخواهد یک مشکل جدید برایشان درست کند. اما واقعیت آن است که خیلی چیزها تغییر کرده است و کمبود ویتامین D امروزه در سطح جهانی به یک مشکل بزرگ در زمینه سلامت و بهداشت عمومی تبدیل شده است و حدود یک میلیارد نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار داده است.
علت کمبود ویتامین D چیست؟
دلایل احتمالی زیادی برای کمبود ویتامین D وجود دارد:
محدودیت مواجهه با نور آفتاب
تیره بودن پوست: ملانین رنگدانه‌ای است که باعث ایجاد رنگ پوست می‌شود. مقدار ملانین در پوست‌های روشن کمتر از پوست‌های تیره است. ملانین قادر است پرتوهای ماوراء بنفش B را از نور خورشید جذب کند و ظرفیت پوست برای تولید ویتامین D را به میزان ۹۵ تا ۹۹% کاهش دهد. افرادی که پوست آنها به طور طبیعی تیره‌تر است، یک محافظ طبیعی در برابر نور آفتاب دارند و در نتیجه برای ساختن مقدار یکسانی از ویتامین دی باید حداقل سه تا پنج برابر بیشتر از افرادی که پوست روشن دارند، در معرض نور آفتاب قرار بگیرند.
وزن : چاقی و اضافه وزن می‌تواند خطر بروز کمبود ویتامین Dرا افزایش دهد
سوء جذب : افرادی که به یکی از نشانگان سوء جذب چربی (مانند بیماری کرون و بیماری سلیاک) مبتلا باشند یا افرادی که جراحی‌های برداشتن چربی برای رفع چاقی انجام داده اند، غالباً قادر به جذب مقدار کافی از ویتامین Dمحلول در چربی نیستند.
سن : تحقیقات نشان داده است که هر چقدر سن ما افزایش می‌یابد، توانایی بدن ما در ساخت ویتامین Dدر اثر مواجهه با نور آفتاب کاهش پیدا می‌کند. به طوری که در سنین بالاتر از ۷۰ سالگی، توانایی تولید ویتامین دی تا ۲۵% کم می‌شود. البته هرچند تأثیر عامل سن در کمبود ویتامین Dمی‌تواند مهم باشد، اما تأثیر آن به اندازه سایر عواملی که شرح داده شد نیست.
بیماری ها و مصرف داروها : طیف وسیعی از داروها ازجمله داروهای ضد قارچ، ضد صرع، گلوکوکورتیکوئیدها و داروهایی که برای درمان ایدز مصرف می‌شوند می‌توانند ویتامین Dرا تخریب کرده و باعث بروز کمبود آن شوند. همچنین افراد مبتلا به بیماری های کلیوی مزمن، پرکاری پاراتیروئید، بیماری‌های عامل گرانولوماتوز مزمن، و برخی از انواع بیماری لنفوم، دچار کمبود ویتامین D می‌شوند.
کمبود ویتامین D چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص اینکه شما دچار کمبود ویتامین D هستید، دادن یک آزمایش خون کفایت می‌کند، اما مهم آن است که آزمایش خون صحیح را انجام دهید. دو نوع آزمایش خون برای تشخیص ویتامین D وجود دارد:
نوع اول، آن آزمایش ۱,۲۵ OH 2D است که معیار خوبی برای تعیین میزان ویتامین Dخون شما در همان زمان نیست. زیرا نیمه- عمر کوتاهی دارد و می‌تواند تحت تأثیر میزان هورمون پاراتیروئید، کلسیم و فسفر قرار گیرد. به همین دلیل هم مقدار واقعی ویتامین دی شما را نشان نمی‌دهد. آزمایش صحیح برای این منظور، آزمایش ۲۵- هیدروکسی ویتامین دی نام دارد که به صورت D (OH) 25 نوشته می‌شود. در واقع این دقیق‌ترین شاخص برای تعیین وضعیت فعلی ویتامین Dدر خون شما است، زیرا مقدار ویتامین Dکه شما از رژیم غذایی، مکمل ها و نور آفتاب می‌گیرید را به طور دقیق نشان می‌دهد.
کمبود ویتامین D چگونه درمان می‌شود؟
پزشک متخصص با انجام معاینات کامل و با مشاهده نتایج آزمایش خون شما، بهترین برنامه درمانی را با در نظر گرفتن وضعیت شما از نظر سن، شدت کمبود ویتامین D و غیره تعیین می‌کند. ویتامین D را می‌توان به صورت تزریقی یا به شکل دارو (شربت یا کپسول) مصرف کرد.
تحقیقات نشان داده است که ویتامین Dبهترین گزینه برای مصرف به عنوان مکمل است. مکمل‌های ویتامین D2، میزان ویتامین D را همانند مکمل‌های ویتامین D3 افزایش نمی‌دهند. حتی در برخی از موارد مشخص شده است که مکمل‌های D2در درازمدت باعث کاهش ویتامین Dشده‌اند.
مقدار ویتامین D لازم برای رفع کمبود شما به شدت کمبود و وضعیت سلامتی شخصی شما بستگی دارد. فصل سال نیز از این نظر اهمیت دارد. برای مثال اگر میزان ویتامین D خون شما در حد پایین محدوده مجاز قرار دارد و در آستانه ورود به فصل زمستان باشید، مقدار ویتامین دی مورد نیاز شما، کمی بیشتر از مقداری است که در آستانه ماه‌های تابستان لازم دارید. هدف هر برنامه درمانی آن است که مقدار ذخیره ویتامین D شما را در حد ایمن نگه دارد و از افت مقدار آن جلوگیری کند.
ویتامین D باید همراه با وعده‌های غذایی حاوی چربی مصرف شود. تحقیقات نشان داده است که میزان جذب ویتامین D از مکمل‌ها در زمانی که مکمل همراه با غذاهای حاوی چربی مصرف می‌شود، به طور میانگین ۳۲% بیشتر از زمانی است که با شکم خالی خورده شود. البته این تفاوت جذب از ۱۱ تا ۵۲% متغییر بود، اما حتی ۱۱% کاهش جذب هم اهمیت زیادی دارد و می‌تواند بر مقدار ویتامین D تأثیر قابل ملاحظه‌ای بگذارد.
در یک مطالعه جدید به بیماران آموزش داده شد که مکمل ویتامین D را همراه با بزرگ‌ترین وعده غذایی خود (وعده غذایی که بیشترین مقدار چربی را دارد) مصرف کند. بعد از سه ماه مشخص شد که میزان ویتامین D در خون آنها به طور میانگین ۷/۵۶% افزایش پیدا کرده است.
انواعی از مکمل‌های ویتامین D وجود دارد که می‌توان آنها را به صورت روزانه، هفتگی یا ماهانه مصرف کرد. نوع مکمل مناسب برای شما به خودتان بستگی دارد و مهم‌ترین عامل در تعیین آن این است که مصرف کدام یک برای شما راحت‌تر است. می‌توانید برای شروع، یک دوز بالاتر را انتخاب کنید و بعد از یک یا دو ماه، آن را کم کنید. اغلب متخصصان معتقدند که هدف از مصرف مکمل باید رساندن میزان ویتامین D خون به بالاتر از ۳۰ تا ۴۰ نانوگرم بر میلی لیتر باشد، که البته مقدار دقیق آن به عوامل خطرزایی که شما با آن مواجه هستید بستگی دارد. بعد از رسیدن به این مقدار، هدف از مصرف مکمل باید حفظ ویتامین D در محدوده کافی باشد. اگر شما دچار کمبود ویتامین D هستید، توصیه می‌شود که دو تا سه ماه بعد از مصرف مکمل‌ها، یک آزمایش خون بگیرید تا مطمئن شوید که میزان ویتامین D در حال بالا رفتن است. با پزشک خود همکاری کنید تا بهترین برنامه درمانی برای شما تعیین شود.
موارد زیر، توصیه‌هایی است که توسط انجمن بین‌المللی غدد درون ریز در مورد مصرف ویتامین D ارائه شده است:
برای کودکان ۱ تا ۱۸ ساله که مبتلا به کمبود ویتامین D هستند، توصیه می‌شود که مکمل ویتامین D3 با دوز ۲۰۰۰ واحد (بین المللی) در روز به مدت حداقل شش هفته یا دوز ۵۰۰۰۰ واحد یک بار در هفته به مدت حداقل شش هفته مصرف شود تا میزان ویتامین D خون بر اساس شاخصD (OH) 25 به بالاتر از ۳۰ نانوگرم بر میلی لیتر برسد. بعد از آن دوز ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ واحد در روز برای حفظ میزان ویتامین D خون مصرف شود.
برای همه بزرگسالانی که به کمبود ویتامین D مبتلا هستند توصیه می‌شود که ویتامین D3 با دوز ۵۰۰۰۰ واحد یک بار در هفته به مدت هشت هفته و یا معادل آن که ۶۰۰۰ واحد در روز به مدت هشت هفته است، مصرف کنند تا میزان ویتامین D خون آنان بر اساس شاخص به بالاتر از ۳۰ نانوگرم بر میلی لیتر برسد و بعد از آن ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ واحد در روز برای حفظ میزان کافی ویتامین دی، مصرف کنند.
برای افراد چاق، بیماران مبتلا به نشانگان سوء جذب چربی و بیمارانی که داروهای مؤثر بر متابولیسم ویتامین D مصرف می‌کنند، توصیه می‌شود که دوز بالاتری (دو تا سه برابر بیشتر؛ یعنی حداقل ۶۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ واحد در روز) از ویتامین دی مصرف کنند تا کمبود آنان درمان شود و میزان آن بر اساس شاخص D (OH) 25 به بالاتر از ۳۰ نانوگرم بر میلی لیتر برسد و از آن به بعد، ۳۰۰۰ تا ۶۰۰۰ واحد در روز برای حفظ میزان کافی ویتامین D، مصرف کنند.
دکتر سید حسین دهقان منشادی
فوق تخصص غدد و متابولیسم رشد کودکان